آثار تاریخی شهر بجنورد
بقعه امامزاده سلطان عباس – ارتفاعات سرسبز کشانک – پارک زیبای باباامان – بش قار داش – آینه خانه مفخم – امامزاده گلزار کشانک – دره های باصفا و مفرح _ (نرگسلو، مهنان، بازخانه، نوده و چناران) دامنه‌ها و کوه پایه های آلاداغ و سالوک، روستای توریستی اسفیدان، چشمه پیغو، چشمه گریوان آبشار حمید، آب معدنی گرم ایوب پیغمبر که برای آب درمانی (ترموترابی) و امراض پوستی بسیار مناسب است.
تپه ماهورهای: بدرانلو، اسدلی، مهنان برای برگزاری بازیهای زمستانی و ده ها اماکن طبیعی و گردشگاهی که جاذبه توریستی زیادی دارند .
افتخار دیگری که بر برگ زرین توانمندیهای این شهرستان همیشه سرسبز و زیبا رقم خورده انتخاب بجنورد به عنوان مرکز استان خراسان شمالی است، به یاری خداوند متعال، پس از ارائه لایحه دولت آقای خاتمی با مصوبه نمایندگان محترم دوره ششم مجلس شورای اسلامی و تایید نهایی شورای نگهبان دربهار 1383 رسما استان خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد تأسیس یافت 19 مرداد 1383 روز تاریخی و به یاد ماندنی برای امت اسلامی و شهید پرور خطه زر خیز خراسان شمالی، روز ورود اولین استاندار به بجنورد مرکز استان خراسان شمالی، امید است به یاری حق تعالی به برکت خون شهداء در سایه تلاش و کوشش بارقه امید پیشرفت همه جانبه در دلها منور گردد .
استان خراسان شامل شهرستانهای بجنورد، اسفراین، شیروان، فاروج، جاجرم، مانه و سملقان به مرکزیت آشخانه می باشد .
هر یک از شهرستانهای فوق داری پیشینه تاریخی کهن فرهنگی غنی می باشند که از مراکز گردشگری و زیارتی مهمی برخوردار هستند .
مرکز عمده دانشگاهی و فرهنگی پیشرفته در این شهرستانها تاسیس یافته و شخصیتهای علمی، دینی، سیاسی و علمای اجتماعی و دانشمندان فرهیختگان از این خطه ظهور نموده اند- به علت داشتن چشم اندازهای متنوع طبیعی شهرستانهای این استان و جاذبه های توریستی واکوتوریستی فراوان از پتانسیل بالایی برخوردارند و همین توانمندی های گردشگری و منابع توریستی بسیار غنی اهمیت ویژه ای به این مناطق بخشیده است .
به عنوان نمونه به بعضی از این مکانهای توریستی اشاره می نماییم .
دره زیبای درکش، آبشار بیار، کلیسا، آتشکده، اسپاخو در مانه و سملقان، آینه خانه مفخم، آب معدنی ایوب پیغمبر برای ترموتراپی، روستای اسفیدان در بجنورد روستای گلیان، و دره با صفای زورام در شیروان، قلعه جلال الدین و سرچشمه شوقان در جاجرم، خرابه های شهر بلقیس، پارک ملی ساریگل و سالوک در اسفراین، با استقرار از صنایع عظیم و کارخانجات بزرگ و کوچک در این شهرستانها، نوید دهنده شکوفایی اقتصادی پیشرفته می باشد.
امامزاده محمد باقر لنگر
شماره ثبت در فهرست آثار ملي: 5153
موقعیت: شهرستان بجنورد، 1 کیلومتری روستای لنگر
بنای امامزاده محمد باقر یکی از یادمانهای مذهبی- تاریخی شهرستان بجنورد است که احتمالاً در دوره تيموري ساخته شده است. كتيبۀ بنا که اکنون مفقود شده تاريخ ساخت مقبره را 876 هـ .ذكر مي كرده است. این بقعه بارها تعمیر شده و نماي خارجي آن در دوره قاجار كاملاً تجديد شده است. بنا از كف تا بالاي گنبد دوپوش حدود 7 متر ارتفاع دارد. پيشاني ايوان ها، لچكي ها و تمام پوستۀ خارجي گنبد با كاشي هاي فيروزه اي رنگ پوشش يافته است.
عمارت مفخـم
شماره ثبت در فهرست آثار ملي : 952
موقعیت: بجنورد، خیابان شریعتی شمالی
عمارت مفخم بزرگترین و شاخص‌ترین اثر معماری از دوره قاجار در خراسان شمالی است که در شمال شرق شهر بجنورد واقع است.
در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با بناهای دیگری از جمله آیینه‌خانه، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی قرار داشته که مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می‌داده‌اند.
بنای عمارت در دهه ۱۳۰۰هجری قمری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمدخان شادلو معروف به سردار مفخم ساخته شده و محل سکونت خانواده وی و پذیرایی از میهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است.
معروف است که نقشه ساختمانی عمارت به دست میرزامهدی‌خان شقاقی، نخستین استاد معماران ایرانی تعلیم یافته در فرنگ که معماری مدرسه شهید مطهری تهران از جمله کارهای او است، طراحی شده است.
بنای عمارت در دو طبقه و به ابعاد تقریبی ۵۰در ۲۳متر و به ارتفاع حدود ۹متر ساخته شده و در مجموع ۳۴اتاق و دو تالار بزرگ دارد که زمانی با آیینه‌کاری، کاشیکاری و گچبری تزیین شده بود.
کلنل ادوارد ییت انگلیسی که حدود یک قرن پیش در این بنا با سردار مفخم دیدار داشته در توصیف یکی از اتاقهای آن می‌نویسد: دیوارها با تعدادی نقشه تزیین شده بود، اتاق پذیرایی با شمعدانها و آیینه‌های زیبا پوشیده شده و کف آن نیز با قالیهای قالب دوزی شده ابریشمی رشتی فرش شده بود. در پشت این اتاق نارنجستانی بود که سقف آن با ورق آهنی پوشیده شده بود و بر روی دیوارها نیز پوست پلنگ، ببر، خرس و پوست دو گربه وحشی و چند حیوان دیگر که در جنگلهای شمال این ناحیه یافت می‌شود آویزان کرده بودند. این بنا اتاقهای متعددی دارد که با ۲۱در چوبی به ایوانها گشوده می شوند و در طبقات آن جابه‌جا گچبریهای زیبا به چشم می‌خورد.
عمارت مفخم در هر طبقه دو ایوان، یکی در ضلع شمالی و یکی در ضلع جنوبی دارد که در جلوی هر یک ردیفی از ستونها برای نگهداری سقف ایجاد شده و پنجره، در اتاقهای بنا به این ایوانها باز می‌شود. در ضلعهای شرقی و غربی عمارت نیز فقط دو در ورودی وجود دارد که با ۱۸ پله به طبقه فوقانی راه پیدا می‌کند. ایوانهای طبقه اول ۳۸متر طول و ۳/۱۴متر عرض دارند و در جلوی هر یک ۹ ستون سطبر هشت ضلعی و دو نیم ستون آجری با نمای ساده، بار سقف و طبقه فوقانی را به دوش می‌کشند. در عوض ستونهای طبقه فوقانی استوانه‌ای هستند و به ویژه در ایوان جنوبی تمام بدنه آنها با انواع کاشی تزیین شده است. پس از سقوط سلسله قاجار بخش اعظم املاک خانواده شادلو از جمله ساختمان عمارت که در آن زمان محل سکونت سردار معزز نوه سردار مفخم بود به تصرف رضاشاه درآمد و سرهنگ رخشا فرماندار و رییس کل املاک پهلوی بجنورد در آن اقامت گزید. در سال ۱۳۱۶نیز در طبقه فوقانی بنا آتش‌سوزی رخ داد و سقف عمارت که با تیر ارس و پوشش سفالی ساخته شده بود نابود گردید و سقف شیروانی کنونی با پوشش ورق گالوانیزه ایجاد شد.
در دهه ۱۳۲۰بنای عمارت از سوی ورثه سردار مفخم به عنوان بیمارستان به اداره بهداری واگذار شد.
در شهریور ماه ۱۳۷۰این عمارت در اختیار اداره وقت میراث فرهنگی بجنورد قرار گرفت که پس از انجام تعمیرات و تغییرات جزیی طی چند سال آینده به موزه مردمشناسی شهرستان بجنورد تبدیل می‌شود.
بیشتر تزیینات عمارت مفخم در نمای جنوبی بنا تمرکز یافته و شامل انواع کاشیکاری است. سرتاسر نمای ضلع جنوبی، از بالای ستونهای هشت ضلعی ایوان طبقه پایین تا زیر سقف طبقه دوم و حتی ساقه‌های ستونهای ایوان فوقانی با کاشی‌کاریهای معرق، معقلی و کاشیهای هفت رنگ و ابعاد خشتی تزیین شده است. جالب است که نقوش به کار رفته در کاشیهای هر ستون، لچکی‌ها و قابهای روی هر چشمه طاق در طبقه فوقانی طرحی نو را عرضه می‌کند و از تکرار نقوش و طرحها پرهیز شده تا نمایی الوان و متنوع ایجاد شود. دو ستونی که پایه‌های چشمه طاق مرکزی بر آنها استوار است با کاشیهای معرق تزیین شده ولی ستونها و نیم ستونهای طرفین آن کاشیکاری معقلی دارند.
چشم‌نوازترین تزیینات، در لچکی‌های چشمه طاق بزرگ مرکزی، در مقابل پنجره تالار بزرگ و در فضای مثلثی‌شکل افریز مرکزی دیده می‌شود. در دو سوی طاق بزرگ، نقش دو فرشته بالدار در تلفیق با نقوش گیاهی و پیچکها ایجاد شده که به نوعی تداعی‌کننده نقش فرشتگان بالدار و نقوش گیاهی در طرفین مغاره‌های بزرگ طاق بستان است که در عین حال از تاثیرگیری از شمایل‌نگاری هنر اروپایی برکنار نمانده است. بر بالای این طاق و در وسط سنتوری مثلثی شکل مرکزی نقش شیر و خورشید به رنگ زرد بر کاشیهای هفت رنگ تصویر شده است.
آيينه خانۀ مفخم
شماره ثبت در فهرست آثار ملي : 1167
موقعیت: بجنورد، خیابان شریعتی شمالی
موزه بجنورد (عمارت آیینه خانه مفخم)
عمارت آیینه خانه مفخم در سال 79 با تغییر کاربری تبدیل به موزه بجنورد شد. ساختمان مربوط به دوره قاجاریه بوده که در زمان حکمرانی یار محمد خان شادلو ملقب به سردار مفخم و همزمان با ناصرالدین شاه در دو طبقه و با تزیینات آیینه کاری و کاشیکاری ساخته شده است .اين بنا در اصل ديوانخانه سردار مفخم بوده که جلسات مهم حوزه حکومتی او در اين محل برگزار می شده است. در تالار آيينه این بنا عکسهايی از پادشاهان قاجار، رجال و مشاهير سياسی و سرداران نظامی خراسان و بجنورد بر سقف و پیرامون تالار نصب شده اند.اين موزه مردم شناسی بر حسب موضوع دارای 5 بخش است، بخش وسايل روزمره زندگی : شامل وسايل غذاخوری، وسايل استحمام، روشنائی، انواع قفل، آويز است که بيانگر نحوه زندگی و معيشت و همچنين نوع نگاه و برداشت آنها از چگونگی کاربرد اين وسايل است . انواع کاسه های مسی، قدح، بشقاب، قاشق، سماورو قوری از ديگر وسايل اين بخش هستند . بخش پوشاک : در اين بخش پوشاک سنتی اقوام ساکن شهرستان به نمايش درآمده که شامل پوشاک کرمانج، ترکمن، پوشاک ترکی، فارس و تات که هر يک در نوع تزئينات، شکل، فرم و رنگ متفاوت هستند. بافته ها: شامل قالی، قاليچه، گليم، پلاس، پشتی و... که حاصل سر پنجه با ذوق و هنرمندی بافندگان می شود. ابزار وادوات موسيقی مقامی: در اين بخش ابزار موسيقی مقامی رايج شهرستان بر حسب اقوام ساکن همانند موسيقی کرمانجی، ترکی، ترکمنی و... تقسيم بندی وآلات موسيقی مربوط مثل دو تار، دايره و کمانچه به نمايش درآمده اند. زيور آلات: در اين بخش انواع زيور آلات اقوام کرد، ترکمن و ... به نمايش درآمده است.
بنای آرامگاهی بش قارداش
شماره ثبت در فهرست آثار ملي : 4575
موقعیت: 4 کیلومتری جنوب غرب بجنورد
بنای آرامگاهی بش قارداش از آثار برجستۀ دورۀ قاجاری در شهرستان بجنورد است که طرح كلي پلان آن از يك گنبدخانه در وسط و دو اتاق كوچك تر در طرفین تشكيل شده که ورودی آنها در ضلع غربی است. در جلوي هر ورودی ايواني با قوس جناقي وجود دارد که در طرفین آن مناره ای ساخته اند. سراسر نماي غربي بنا، روي ستون ها و نيز گنبد با كاشی های فیروزه ای و هفت رنگ تزئین شده است. این بنا آرامگاه سردار مفخم، حاکم منطقه شمال خراسان در دوره قاجار است.
كوشك باغ علي آباد
شماره ثبت در فهرست آثار ملي : 4953
موقعیت: شهرستان بجنورد، روستای علی آباد
کوشک باغ علی آباد بنايي است دو طبقه با پلان مستطيلي که در دورۀ قاجار در مرکز باغی ساخته شده است. این کوشک چهار ورودي در جهات اصلي دارد و طرح كلي آن در طبقه همكف شامل يك حوضخانه با سقف گنبدی در مركز و دو اتاق در ضلع شرقي و غربي است. در زیر سقف حوضخانه رسمي بندي و كاربندي های زیبای گچی وجود دارد. برای رسیدن به طبقه دوم و پشت بام پلکان هایی در بنا تعبیه شده است.
مجموعۀ سبزه میدان
شماره ثبت در فهرست آثار ملي : 14223
موقعیت: بجنورد، میدان شهید
مجموعۀ سبزه ميدان متشكل از یک كاروانسرا، حمام، راسته بازار و چند قهوه خانه از آثار دورۀ قاجار در شهر بجنورد است. شاخص ترين اثر اين مجموعه كاروانسرا است كه طرح كلي آن از يك ميانسرا و 34 حجره در اطراف آن تشكيل شده است. قسمت هاي مختلف کاروانسرا از جمله پشت بغل قوس ها به شيوه آجرچيني خفته راسته و آجرهاي قالبي برجسته تزئين شده است. بناي حمام در شمال شرقي مجموعه قرار دارد و به شيوه حمام هاي سنتي طراحي شده است. در اين طرح پس از ورودي، رختكن وجود دارد كه از طريق يك راهروي باريك به سربينه و نهايتاً گرمخانه راه پيدا مي كند.
حسينيه جاجرمي
شماره ثبت در فهرست آثار ملي: 1151
موقعیت: بجنورد، خیابان طالقانی شرقی
اين بنا در سال 1325 هـ . ق توسط غلامرضا بنا، استادکار يزدي ساخته شده و از یادمانهای دورۀ قاجار در شهر بجنورد قلمداد مي شود. طرح کلی پلان بنا بصورت مربع است و حدود 600 متر مربع مساحت دارد. سقف هشتي بنا در قسمت ورودي و تمام حجره ها با قوس كليل پوشش يافته و بخش هاي مختلف آن با آرايه هاي معماري از قبيل آجركاري گچبري، مقرنس كاري و كتيبه هايی تزئين شده است. این بنا دو طبقه است و مراسم مذهبی اغلب در طبقه دوم انجام می شده است. حسینیه جاجرمی ها در آیندۀ نزدیک به موزۀ شهدا تبدیل خواهد شد.
آرامگاه امامزاده محمد باقر اسفيدان
شماره ثبت در فهرست آثار ملي : 5942
موقعیت:شهرستان بجنورد، روستای اسفیدان
آرامگاه امامزاده محمد باقر اسفيدان از بقاع متبرکه شهرستان بجنورد است که بنای آن احتمالاً در دورۀ صفوی یا قاجار ساخته شده است. پلان این آرامگاه مستطيلي است و گنبدی با ساقۀ بلند سقف آن را پوشش مي دهد. این بنا دو ايوان دارد: ايوان شرقي با پوشش قوسي که با مقرنس كاري، گچبري و آيينه كاري تزئين شده و ايوان جنوبي با پوشش مسطح که به روی برخی تخته های پرواز سقف نام واقف و باني خير براي ساخت و مرمت بنا با مرکب خطاطي شده است. اين بقعه به امامزاده محمد باقر، از اولاد امام سجاد (ع) نسبت داده مي شود.
مقبـره شهدا
شماره ثبت در فهرست آثار ملي: 9241
موقعیت: بجنورد، خیابان 32 متری شهدا
مقبره شهدا نمونۀ برجسته ای از آثار معماری دوره ی پهلوی اول در بجنورد است که در مرکز باغی ساخته شده است. این بنای یادبود، مدفن تعدادی از افسران رضا شاه است که در واقعه ی سرکوب شورش لهاك خان كه در سال 1304 در منطقه علم سركشي برافراشته بود جان خود را از دست دادند. پلان مقبره شهدا متشکل از یک چهار ضلعی گنبد دار است که در هر گوشه ی آن مناره ی کوچکی وجود دارد و بدنه ی آن با آجرهای تراشدار تزیین شده است. این بنا با الهام از معماری قرون اولیه اسلام ساخته شده است.
خانۀ بانك ملي
شماره ثبت در فهرست آثار ملي : 14150
موقعیت: بجنورد، خیابان امیریه جنوبی
خانۀ بانک ملی یکی از خانه های دورۀ پهلوی در شهر بجنورد است که با تلفیق معماری سنتی و اروپایی ساخته شده است. پنجره ها و برخي ورودي های بنا با قوس كماني پوشش يافته و بر بالاي آنها قاب هاي کاشیکاری شده ای ایجاد شده است. پلان بنا، سقف شيرواني معروف به كلاه فرنگي، سرستون ها كورنتي و بسياري ويژگيهاي ديگر اين بنا از معماري اروپايي در سده هاي 19- 18 ميلادي اقتباس شده است .
آرامگاه امامزاده سلطان سيد عباس(معصوم زاده)
موقعیت: بجنورد، میدان دفاع مقدس
آرامگاه امامزاده سلطان سيد عباس که به معصوم زاده شهرت یافته در جنوب شهر بجنورد قرار گرفته و به دلیل نوسازی-های مکرر، تاریخ ساخت آن دقیقاً معلوم نیست. اين بقعه مدفن امامزاده سلطان سيد عباس، فرزند امام موسي كاظم(ع) است كه در دورۀ حكومت عباسی از مدينه وارد خراسان شده و در اواخر سدۀ دوم هجري وفات يافته است.
پارك باباامان:
تفرجگاه معروف «باباامان» در 10 كيلومتري شمال شرقي بجنورد و در حاشیۀ جاده اصلی بجنورد- مشهد واقع شده است. اين گردشگاه با پارك جنگلي و استخرهاي ديدني اش همواره مسافران بسياري را براي رفع خستگي به خود جذب كرده است. در بابا امان چشمه ای وجود دارد که از دل صخره مي جوشد و آب آن به استخرهايي مي ريزد كه با اختلاف سطح ساخته شده تا آبشار های مصنوعی تولید کند. هواي لطيف و شب هاي دل انگيز و زيباي بابا امان هرگردشگري را به سوی خود جذب مي كند.
آبشـار حميد:
روستاي حميد در 7 كيلومتري شرق بجنورد واقع شده است. در جنوب روستا، دره تنگ با صخره هاي عظيم قرار دارد و در انتهاي دره به فاصله حدود 2 كيلومتر از روستاي حميد آبشاري به ارتفاع 25 متر ديده مي شود. آب آبشار از روستاي آبچور سرچشمه می گیرد. روستا و آبشار حميد همواره به عنوان مکانی تفریحی مورد توجه ورزشكاران كوهنورد و خانواده ها بوده است.
دره چنـاران:
دره چناران در 12 كيلومتري شرق بجنورد قرار دارد و از محل روستاي بابا امان شروع
مي شود. درون دره، باغ هاي ميوه و تاكستان ها و كشتزارهاي صيفي جات و درختان كهنسال گردو به فراواني ديده مي شود. وجوده جاده آسفالته و رودخانه دائمي كه در ميان دره جاري است به زيبايي آن افزوده است.
دره مهنـان:
در كيلومتر 18مسير جاده بجنورد - اسفراين و بعد از پارك طبيعي بش قارداش دره مهنان قرار دارد. این دره به دليل سهولت دسترسي و بهره مندی از درختان انبوه، رودخانه و چشمه هاي آب قابل شرب همواره پذيراي مسافران و گردشگران بوده است. چشمه معروف مهنان كه در قسمت انتهاي دره داريان روستان مهنان قرار دارد يكي از پر آب ترين چشمه هاي منطقه است كه وجود درختان كهنسال چنار و بقاياي آسياب آبي در اطراف آن براي گردشگران جالب توجه است.
چشمه آب گرم ايوب:
آب گرم ايوب در دهستان گيفان در 95 كيلومتري شمال بجنورد، در و روستاي ايوب واقع شده است. ويژگي منحصر به فرد چشمه آب گرم و خواص درمانی آن سبب شده كه به منظور رفع بيماري هاي پوستي مورد استفاده قرار گيرد. این چشمه در روزهاي تعطيل پذيراي گردشگراني است كه جهت استفاده از آب گوگردي و بهره وري از خواص طبي آن به روستای ایوب سفر مي كنند.
دره بـازخانه:
يكي از آبادترين و زيباترين دره هاي اطراف بجنورد دره بازخانه است كه از روستاي درصوفيان واقع در جنوب شرقي بجنورد آغاز مي گردد. چشمه هاي متعدد آب و باغ هاي ميوه و درختان گردو از مشخصات اصلي اين مسير است.
روستاي توريستي اسفيدان:
روستاي توريستي اسپيدان در 45 كيلومتري جنوب شرقی بجنورد واقع شده است. این روستا بافت مسکونی جالب توجهی دارد و خانه ها به صورت پلکانی در دامنه کوه ساخته شده اند. از جاذبه هاي روستا به آبشار هنرور، آبشار بارگاه، غار خزانه هنرور، مقبره شيخ محمد رضا رباني معروف به حاج آخوند، آرامگاه امامزاده محمد بن باقر بن موسي بن جعفر مي توان اشاره كرد.
صنايع دستي اين روستا فرش هاي دست باف، صنايع چوبی، صنايع سفالي، قالي بافي و چادر شب بافي است. از ورزش هاي رایج محلي كشتي باچوخه، تسمه تسمه، درنا، ريسمان كشي و پشتك را می توان نام برد. غذاهاي سنتي اسپیدان از جمله فتير مسكه، آش پلو، قورمه، كاچي، آش قليه، طرفداران زیادی دارد. موسيقي محلي شامل قشمه و دوتار؛ مراسم محلي از جمله مراسم روز اول عيد نوروز كه نزديك امامزاده نذری مي دهند و مراسم روز سيزده بدر كه به آبشار هنرور مي روند از ویژگی های برجستۀ اسپیدان قلمداد می شوند. سوغات اسفیدان كشمش، بادام و گردو است. اين روستا جزو روستاي هدف گردشگري استان خراسان شمالي محسوب مي شود.